L’Associazione Culturale Coro Lachesos coglie
nuovamente questa occasione per poter ringraziare tutte le persone
che hanno collaborato e continuano a collaborare da parecchi anni
nel lavoro di ricerca intrapreso
i testi riportati in questa pubblicazione
sono frutto della trascrizione delle “memorie” degli anziani
intervistati e vengono proposti senza alcuna rielaborazione.
Alla vigilia dell’Epifania i questuanti = bambini
ed adulti del popolo di Mores (e in buona parte del Logudoro) percorrevano
le vie del paese per cantare, canti di questua catechistico-augurali,
nelle case dei benestanti: Andemusu A Su Portale, A Gesusu
In Allegria, Cantu Mires Chere Binu, In Belle Terr’‘e
Giudia, Sas Allegrias, Sos Tres Res De S’Oriente, Sos Très
Rès Mannos (1). In passato in particolare
il canto dei Re Magi era eseguito da almeno quattro cantori a cuncordu
o cunsonu (tippiri o mesa-oghe, boghe, contra e basciu), questa tradizione
é tenuta ancora in vita dai componenti dell’Associazione
Culturale Coro Lachesos di Mores.
ANDEMUSU A SU PORTALE
Segundu sa chentenaria tia ‘e Cavia Giuanna
(1901-2002), custa grobbula (strofa ottonaria) la cantaian sos pitzinnos,
cun su matessi traggiu de Sas Allegrias cando ‘essiana dae domo
in domo a pedire su sero de su pesperu de sa Pasca ‘e Sos Très
Rès (la vigilia dell’epifania).
Andemus a su portale
a cantare Sos Très Rèse
a u’est s’isposu nostru
su bambinu a basciu postu
in mesu ‘e sos animales
sos coros angelicales
sa musica hana formadu
in Bellè Gesusu est nadu. |
Andemus a su polthale
a cantare So-Lthrès Rèse
a u’è s’ipposu nolthru
su bambinu a basciu polthu
in mesu ‘e sos animale-
sso-χoros angelicale-
sa musica hana frommadu
in Bellè Gesus’è nadu. |
S’in carchi domo non li daiana nudda si ch’avviaiana cantende
custa battorina (conosciamo tre versioni differenti):
Cantu est manna sa colora
(2)
chi s’isterrat notte e die (3)
cantus nd’hazis dadu a mie
bi nd’hapedas intro e fora.
Cantu est manna sa colora
dae su lettu a su foghile
cantu nd’hazis dadu a mie
bo nde restet intro e fora.
Tira tira sa colora
dae su lettu a su foghile
cantu nd’hazis dadu a mie
bo nde restet intro e fora. |
Cant’è manna sa colora
chi s’iltherra-notte e die
cantu-nd’hazi-ldhadu a mmie
bi nd’hapedas’intro e ffora.
Cant’è manna sa colora
dae su lettu a su foghile
cantu nd’hazi-ldhadu a mmie
bo nde relthed’intro e ffora.
Tira tira sa colora
dae su lettu a su foghile
cantu nd’hazi-ldhadu a mmie
bo nde relthed’intro e ffora. |
(1) |
La storia dei Re Magi. |
(2) |
In Uttieri (ad Ozieri) naran: gira gira
sa colora etc.. |
(3) |
O (in alternativa) fintzas: chi s’interrat notte
e die. |
CANTU MIRES CHERES BINU
Custa grobbula (strofa ottonaria) tia Nieddu Maria-Antonia (1899-1996),
su chimbe de ‘Ennarzu de su 1995,
no l’hat cantada cun su traggiu (con la melodia) de Sas Allegrias.
Fit propiu su sero de su pesperu de sa Pasca ‘e sos Très
Rès (la vigilia dell’Epifania, si pron. su pepperu).
Cantu mires cheres binu,
dae s’ora chi ses nadu,
binu chi ses pretzìadu,
dae damas e contissa’(s);
chena Te non narat missa
su preideru in s’altare;
primma de ti cunsagrare,
mi naran ch’est’abba e binu
e pustis samben divinu,
fatta chi siat sa rughe,
dogni cristianu giughe’(t) (1)
pensamentos e duttrinas.
Una corona de ispinas
t’han postu send’ingravadu; (2)
sos giaos t’han’isgravadu,
Nicodemus e Mattia
e totta sa cumpagnia.
S’anghelu lesit sos giaos, (3)
t’allenesit sos cannaos,
pro sa mama pìedosa
de cantu fit lastimosa
istesit crutzificada,
in corpus che l’est’intrada
che una verga de sole (4)
Su Deus nostru Segnore
naschidu in notte ‘e Nadale.
Cando fit pro lu fascare,
si ch’asceit solu solu, (5)
su ‘e lu ider fit consolu,
pro ca fit samben divinu.
Cantu mires chere binu.
|
Cantu mire-χχere-binu,
dae s’ora chi se-nadu,
binu chi se-pretzìadu,
dae damas e contessa-;
chena De non nara-missa
su preideru in s’althare;
primma de ti cussagrare,
mi naran ch’elth’abb’e binu
e pulthi-samben divinu,
fatta chi sia-sa rughe,
dogni crilthianu giughe-
pessamentos e duttrinas.
Una corona de ippina-
t’han polthu send’ingravadu;
so-giao-t’han’iχravvadu,
Nicodemus e Mattia
e totta sa cumpagnia.
S’anghelu lesi-so-giao-,
t’allenesi-so-χannao-,
pro sa mama pìedosa
de cantu fi-lalthimosa
ilthesi-crutzificada,
in coppus che l’elth’intrada
che una ‘eχa ‘e
sole.
Su Deu-nolthru Segnore
naχidu in notte ‘e Nadale.
Cando fi-pro lu faχare,
si ch’ascei-solu solu,
su ‘e lu ide-fi-consolu,
pro ca fi-samben divinu.
Cantu mire-χere binu.
|
(1) |
O (in alternativa) fintzas: a
dogni crilthianu giughed, de noe giaes (9-sillabe). |
(2) |
Ingravadu = crocifisso. |
(3) |
Custa camba tia Nieddu Maria
Antonia (1899-1997) non si l’ammentaiat. |
(4) |
Tia Nieddu MariAntonia
(1899-1997) no l’hat relattada (recitata) nendennos: che
una ‘e?a ‘e sole, chi nada gai paret de ses giaes
(di 6°-sillabe con l’elisione). Una ‘erga =
una verga o raggio di sole. |
(5) |
Pro tia Nieddu Mariantonia
(1899-1997) custa camba fit sa piùs nodida e de giudu
(nota ed importante).
Segundu tia Nieddu Maria-Antonia (1899-1996), custa cantone
nacchi l’haiad’intesa, sende minoredda pro sa primma
orta, innantis ‘e sa gherra 15-18, dae su poete moresu
Don Efisiu Soletta (Mores 19/03/1864-11/01/1933), in domo de
s’onna manna sua (sa giaja Maria Grascia Soletta, sorre
de GiòBainzu Soletta, babbu de su poete). Nacchi Babbai
Soletta (tia Maria Antonia a su preideru li naraiat
sempre babbai o babbai-rettore) fit ficchidu in s’iscala
insinzende custu gosu a unu fiottu de pitzinnos, chi fin bennidos
pinnigos su sero pro pedire (per la questua). Segundu Babbai
Soletta in s’antighidade, in su pesperu, sos pitzinnos
cantaian fintzas custa grobbula (strofa, grobbe in nuorese,
gobbula in sassarese).
|
Cando nacchi Don Efisiu Soletta l’had’agabbadu de narrer
tia Maria Antonia nacchi a su tiu (fradile de sa mama) l’had’iscramadu:
-Iiih! Babbai Solè tottu cussu ischit, su inu??
Tando Soletta l’hat torradu a narrer: -Cussu puru
est bonu, su inu est su piùs netzessariu chi b’este
(poiché simboleggia il sangue di Cristo).
Prò tia Nieddu Maria-Antonia
(1899-1997), sas peraulas piùs nodidas e de giudu (note e importanti)
de custa cantone fini “Si ch’asceit solu solu”.
Nacchi sas feminas mannas e aduttas (dotte) de s’antighidade,
si tuccaiana (appositamente) in cheja cando bi fit su battigimu, pro
bider su preideru ascende in altu su pitzinnu e pro s’ammentare
a Nostru Segnore chi si ch’asceit solu solu su notte de Pasca
‘e Nadale. Poded’esser ch’innantis, in s’antighidade
(in origine), custa grobbula (strofa) si cantaiat fintzas sa notte
de Pasca ‘e Nadale comente in Thiesi, o sa primma die de s’annu,
pedende su ‘Acchiddu o Candeu (vedi varianti di Thiesi, Codrongianos,
Nule da: “Canti Popolari In Dialetto Logudorese”
di Giuseppe Ferraro, Forni Ed. Bologna, pag. 36, 37, 38, 39) e Ploaghe
(Vedi la raccolta di preghiere ploaghesi svolta dai bambini della
“4ª-D” della scuola elementare
“G. Spano” di Ploaghe; ricerca svolta con l’aiuto
degli insegnanti).
Retablo Maggiore (presente nella Chiesa
Nostra Signora del Regno di Ardara): Adorazione dei Magi (1515). La
vergine tiene in braccio il bambino toccato dalla luce divina proveniente
dalla stella che ha guidato i magi. Giuseppe, in piedi, segue la scena.
I Magi, in abito regale, offrono i doni. Il volto della vergine, nell’offrire
il bambino all’adorazione dei Magi, è pensieroso come
sentisse già il dramma che accompagnerà il suo destino
con il sacrificio per il genere umano.
Nella tavola ci sono due riferimenti simbolici: 1) -un
uccellino su un piedistallo che annuncia la passione
2) -una lumaca che annuncia la risurrezione.
Cust’attera odale (quest’altra versione) de “Cantu
Mires Cheret Binu” in ue si faeddat de su “Truncu
de Notte Chena” nos est bistada relattada (recitata)
dae sa chentenaria tia ‘e Cavia Giuanna (1901-2002). A manca
hamus bettadu a pare, a sa moresa, sas cambas chi pro a nois, s’incappat,
sunu sas pretzisas (a sinistra con la caratteristica pronuncia Logudorese-Settentrionale
abbiamo riscritto verosimilmente la versione originale).
Cantu mires cheres
binu
dai s’ora chi sò nadu
binu chi ti ses fundadu (1)
dae sas chimbe piaes
su ‘e istare a manos in giaes (2)
dogni istante mi merita’(t)
dimando grascias infinita (3)
a chie m’hat criadu
samben ch’hazis terramadu (4)
ispartu peri su mundu
deo fia su segundu
chi bos hapo giàittadu
chi bos hapo postu in rughe
pro dare a nois virtude
hazis retzidu tantos giaos (5)
e da poi cun sos cannaos
bos hana polth’in mesu (6)
bos hana ligadu e presu
fattendebos sa sententzia
e Giuda de prepotentzia (7)
e Giuda trintas ‘inaris
ancu essat tottu paris
segundu s’interiore. (8)
Evviva Nostru Segnore
a vintighimbe ‘e Nadale
a s’ora de lu fascare
desit sa mama sa pena
su truncu de notte chena. (9)
|
Cantu mire-χχere-binu
dai s’ora chi sò nadu
binu chi ti se-fundadu
dae sa-χχimbe
piaes
ilthare a manos in giae-
dogni ilthante mi merita-
miserigoldhia infinita
mande-chie m’ha-criadu
samben ch’hazi-ltherramadu
ippalthu peri su mundu
deo fia su segundu
chi bos hapo giàittadu
chi bos hapo polth’in rughe
pro dare a noi-vvilthude
hazi-retzidu sos giaos
da poi cun so-χannao-
bos hana polth’in mesu
bos hana ligadu e presu
fattendebo-sa settentzia
a Giuda de prepotentzia
li desin trinta-‘inaris
ancu essa-tottu pari-
ssegundu s’interiore.
Evviva Nolthru Segnore
a vintighimbe ‘e Nadale
a ss’ora de lu faχare
desi-sa mama sa pena
su truncu de notte ghena. |
(1) |
O: binu chi ti ses formadu.
Custa (versione) est bistada nada dae sa chentenaria tia ‘e
Cavia Giuanna (1901-2002). |
(2) |
Custa camba est de 10°-giaes (sillabe);
s’incappat (forse in origine) fidi: istare a manos
in giaes, de otto sillabas. |
(3) |
O: pedo grascias infinita / dimando a
chie m’hat criadu; s’incappad’innantis
fidi: miserigordia infinita / mandet chie m’hat criadu;
comente in cussa de Piaghe (Vedi la raccolta di preghiere ploaghesi
svolta dai bambini della “4 D” della scuola elementare
“G. Spano” di Ploaghe) e in sa (versione) chi narat
tia Pittale Maria Andreana (1906-1998) |
(4) |
Terramadu = versare, nd’accudit
dae s’ispagnolu derramar. |
(5) |
S’incappat innantis fidi: hazis
retzidu sos giaos / e poi cun sos cannaos, ambas de 8-giaes,
e non de noe (come trascritto). |
(6) |
Tia ‘e Cavia Giuanna sa camba: bos
hana post’in mesu, non si l’had’ammentada. |
(7) |
S’incappat innantis (forse in origine)
fidi: a Giuda de prepotentzia / li dein trintas ‘inaris. |
(8) |
In Piaghe (ibdem) narana: segundu s’intentzione,
ma non faghet rima cun sa peraula Segnore. |
(9) |
In Mores, su notte de Missa ‘e
Puddu, sa zente chirriaiada (a bella posta) unu
truncu bellu de linna (chercu o olia su piusu) de ponnere in
su fogu chi beniat e benit propiu giamadu Su Truncheddu
o Truncu ‘e Notte Chena. Su mere de domo
(il capo famiglia) su notte si corcaiada in su foghile e impittaida
custu truncheddu de notte chena comente cabidale ca sos antigos
creiana chi segundu su chi nacchi s’idiat o s’isaiat
(sognava) su notte li ruiada in s’annu nou (si avverava;
similmente gli autori latini e Tertulliano in particolare riferiscono
del rito dell’incubazione in cui gli invasati dal diavolo
ne erano liberati dormendo nella grande esedra antistante la
tomba dei giganti o dolmen per effetto dell’intervento
degli eroi-avi. |
Cust’attera odale (quest’altra
versione abbozzata) de “Cantu Mires Cheret Binu”
nos est bistada relattada (invece) dae tia Pittale Maria Andreana
(1906-1998). A manca hamus bettadu a pare, a sa moresa, sas cambas
chi pro a nois, s’incappat, sun sas pretzisas (a sinistra con
la caratteristica pronuncia Logudorese-Settentrionale abbiamo riscritto
verosimilmente la versione originale).
Santu meri cane binu
(1)
dai s’ora chi sò nadu
binu chi ti ses fundadu
dae sas chimbe piaes
istare a manos in giaes
dogni istante mi merita’(t)
miserigordia infinita
dimandet chie m’hat criadu (2)
su sambene terramadu (3)
ispartu peri su mundu
e deo sò su segundu
chi bos hapo giaittadu (4)
chi bos hapo postu in rughe
pro dare a nois virtude
ch’hat retzidu sos tres giaos
ligadu cun sos cannaos
che l’hana post’in mesu
l’han giuttu ligadu e presu
a li fagher sa sententzia
cun Giuda leat potentzia (5)
li dein trintas ‘inaris (6)
ancu essat tottu paris
segundu s’interiore.
Evviva Nostru Segnore
a vintighimbe ‘e Nadale
a s’ora de lu fascare
desit sa mama sa pena
su truncu de notte chena.(7) |
Cantu mire-χχere-binu
dai s’ora chi sò nadu
binu chi ti se-fundadu
dae sa-χχimbe
piaes
ilthare a manos in giae-
dogni ilthante mi merita-
miserigoldhia infinita
mande-chie m’ha-criadu
su sambene terramadu
ippalthu peri su mundu
e deo sò su segundu
chi bos hapo giaittadu
chi bos hapo polth’in rughe
pro dare a noi-vilthude
hazi-retzidu so-lthres giaos
ligadu cun so-χannao-
che l’hana polth’in mesu
l’han giuttu ligadu e presu
a li faghe-sa settentzia
a Giuda de prepotentzia
li desin trinta-‘inaris
ancu essa-tottu pari-
ssegundu s’interiore.
Evviva Nolthru Segnore
a vintighimbe ‘e Nadale
a ss’ora de lu faχare
desi-sa mama sa pena
su truncu de notte ghena. |
(1) |
S’incappad’innantis
fidi (sicuramente): cantu mires cheres binu / dai s’ora
chi sò nadu. Custa (versione) est bistada nada dae
tia Pittale Maria Andreana (1906-1998); nacchi bi l’haiada
insinzada s’onna manna sua o giagia (la nonna) Giuanna
Secche chi fidi Ittireddesa (d’Ittireddu Fustialvu). |
(2) |
ch’innantis (in origine) fidi :
mandet chie m’hat criadu, de otto giaes (8-sillabe). |
(3) |
Terramadu = versare, nd’accudit
dae s’ispagnolu derramar. |
(4) |
Tia Pittale Maria Andreana sa camba chi narat:
chi bos hapo giaittadu, non si l’had’ammentada;
però b’este in cussa (nella versione) chi nos hat
relattadu tia ‘e Cavia Giuanna (1901-2002). |
(5) |
S’incappat (forse) innantis fidi: a
Giuda de prepotentzia. |
(6) |
A da poi o pustis de custa camba tia Pittale
Maria Andreana (1906-1998) non si l’had’ammentada
piusu. |
(7) |
In Mores, su notte de Missa ‘e
Puddu, sa zente chirriaiada (a bella posta) unu
truncu bellu de linna (chercu o olia su piusu) de ponnere in
su fogu chi beniat e benit propiu giamadu Su Truncheddu
o Truncu ‘e Notte Chena. Su mere de domo
(il capo famiglia) su notte si corcaiada in su foghile e impittaida
custu truncheddu de notte chena comente cabidale ca sos antigos
creiana chi segundu su chi nacchi s’idiat o s’isaiat
(sognava) su notte li ruiada in s’annu nou (si avverava;
similmente gli autori latini e Tertulliano in particolare riferiscono
del rito dell’incubazione in cui gli invasati dal diavolo
ne erano liberati dormendo nella grande esedra antistante la
tomba dei giganti o dolmen per effetto dell’intervento
degli eroi-avi. |